سندروم روده تحریک پذیر و روش های درمان

سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) یک اختلال مزمن در عملکرد دستگاه گوارش است که معمولاً به صورت دوره‌ای رخ می‌دهد و با ترکیبی از علائم مختلفی از جمله درد و ناراحتی شکمی، نفخ و تغییر در عادات روده‌ای (مانند اسهال یا یبوست) همراه است. این بیماری یک اختلال عملکردی است، به این معنی که ساختار دستگاه گوارش به طور کلی سالم به نظر می‌رسد، اما نحوه عملکرد آن دچار مشکل شده است.
علائم IBS می‌تواند به شدت بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارد و بیشتر در خانم‌ها و در سنین جوانی تا میانسالی رخ می‌دهد. اگرچه علت دقیق آن هنوز مشخص نیست، اما عواملی همچون استرس، رژیم غذایی نامناسب، و عوامل ژنتیکی می‌توانند نقش داشته باشند.
IBS معمولاً با تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی، مدیریت استرس، و در صورت لزوم با استفاده از دارو درمان می‌شود. درمان به منظور کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا است. در ادامه بیشتر به توضیح آن خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.

علائم شایع سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) شامل موارد زیر است که ممکن است دوره‌ای باشند و شدت آن ها در افراد مختلف متفاوت باشد، همچنین، استرس و برخی غذاها می‌توانند علائم را تشدید کنند:
درد و گرفتگی شکمی معمولاً بعد از غذا خوردن رخ می‌دهد و پس از اجابت مزاج کاهش می‌یابد.
احساس پری و سنگینی در شکم به همراه افزایش گازهای روده‌ای.
تغییرات در اجابت مزاج شامل اسهال، یبوست یا حالتی بین این دو.
احساس تخلیه ناقص روده حتی پس از دفع، فرد ممکن است همچنان احساس نیاز به اجابت مزاج داشته باشد.
برخی افراد با IBS ممکن است وجود مخاط در مدفوع خود را مشاهده کنند.
بسیاری از افراد مبتلا به IBS دچار احساس خستگی مداوم هستند.
احساس تهوع بدون علت مشخص، به ویژه پس از غذا.

علل این سندروم دقیق مشحص نیست ولی می تواند عوامل زیر آن در آن نقش داشته باشند و آن را تشدید کنند.

عوامل ژنتیکی و ارثی

اگرچه علت دقیق IBS هنوز مشخص نیست، اما مطالعات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشند. افرادی که در خانواده خود افرادی مبتلا به IBS دارند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال باشند.

استرس و اضطراب

استرس و اضطراب از عوامل اصلی تشدید علائم IBS هستند. سیستم عصبی و دستگاه گوارش با هم ارتباط نزدیکی دارند، و استرس می‌تواند عملکرد روده‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از بیماران مبتلا به IBS گزارش می‌دهند که علائم آنها در دوره‌های پر استرس یا اضطراب افزایش می‌یابد. همچنین، افسردگی و دیگر اختلالات روان‌شناختی می‌توانند علائم این سندروم را شدیدتر کنند.

نقش رژیم غذایی

برخی غذاها می‌توانند علائم این سندروم را تحریک یا تشدید کنند. مصرف غذاهای چرب، غذاهای حاوی فیبر بالا (در برخی افراد)، محصولات لبنی، غذاهای نفاخ مانند حبوبات و سبزیجات خام، غذاهای حاوی فروکتوز بالا، و نوشیدنی‌های گازدار ممکن است علائم را بدتر کنند. همچنین، مصرف زیاد کافئین، الکل، و شیرینی‌های مصنوعی می‌تواند در برخی از افراد مبتلا به IBS مشکل‌زا باشد. برنامه‌های غذایی خاص مانند رژیم FODMAP (رژیمی با مواد غذایی که قندهای خاصی را محدود می‌کند) می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند.
به طور کلی، ترکیبی از عوامل مختلف مانند ژنتیک، سبک زندگی، و وضعیت روحی می‌تواند در بروز و تشدید IBS نقش داشته باشد. مدیریت این عوامل از طریق تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی به کاهش علائم کمک می‌کند.

تشخیص این سندروم عمدتاً بر اساس علائم و رد سایر بیماری‌های مشابه انجام می‌شود. هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص قطعی IBS وجود ندارد، اما پزشکان از یک رویکرد چندجانبه برای شناسایی این اختلال استفاده می‌کنند.
علائمی مانند درد و ناراحتی شکمی که حداقل یک روز در هفته در طی سه ماه گذشته وجود داشته، تغییرات در الگوی اجابت مزاج مانند اسهال، یبوست، یا حالتی بین این دو، تغییر در شکل و قوام مدفوع (مدفوع ممکن است شل یا سفت‌تر از حد معمول باشد)، نفخ و افزایش گازهای روده ای و احساس تخلیه ناقص روده حتی پس از دفع اگر 3 ماه طول کشیده باشند و با دوره‌های بهبودی و عود همراه باشند نیاز به بررسی بیشتر دارند و پزشک ممکن است روش های تشخیصی دیگری مانند تصویربرداری و آزمایش را درخواست کند.

روش‌های تشخیصی

معاینه بالینی
پزشک در ابتدا با گرفتن شرح حال پزشکی دقیق و پرسیدن از علائم فرد، ارزیابی را آغاز می‌کند. بررسی فیزیکی برای رد علل دیگری مانند التهاب روده یا سرطان روده ضروری است. معاینه شکم برای بررسی نفخ، درد و حساسیت انجام می‌شود.
تست های آزمایشگاهی
پزشک ممکن است برای رد سایر بیماری‌های دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک، التهاب روده (IBD)، یا عدم تحمل لاکتوز، آزمایش‌های خون، مدفوع، و گاهی اوقات تست‌های دیگر را تجویز کند.
آزمایش خون: برای بررسی علائم التهابی و بررسی کمبودهای تغذیه‌ای.
آزمایش مدفوع: برای بررسی عفونت‌ها یا وجود خون مخفی در مدفوع.
تصویربرداری
اگر علائم بیمار غیرمعمول باشد یا مشکوک به بیماری‌های دیگر باشد، پزشک ممکن است تست‌های تصویر برداری مانند کولونوسکوپی یا سی‌تی‌اسکن(CT) شکم را انجام دهد تا مشکلات جدی‌تری مانند سرطان روده یا التهاب شدید را رد کند.
کولونوسکوپی: این تست برای بررسی داخل روده بزرگ و رد علل جدی‌تر مانند سرطان یا پولیپ استفاده می‌شود.
سونوگرافی شکمی یا CT اسکن: برای رد مشکلات آناتومیکی در دستگاه گوارش به‌کار می‌رود.

ترکیبی از روش هاست مانند تغییر در سبک زندگی، رژیم غذایی، مدیریت استرس و ورزش و همچنین درمان های دارویی که در ادامه به آن می پردازیم.

تغییرات در سبک زندگی

افزایش فعالیت بدنی: ورزش منظم می‌تواند به کاهش استرس، بهبود عملکرد گوارشی، و کاهش علائم این سندروم کمک کند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، یوگا، و شنا به خصوص مفید هستند.
خواب کافی: داشتن خواب منظم و کافی به کاهش علائم IBS کمک می‌کند. بی‌خوابی یا خواب ناکافی می‌تواند باعث تشدید علائم شود.
مصرف آب کافی: نوشیدن آب به میزان کافی می‌تواند به بهبود عملکرد روده و کاهش یبوست کمک کند.

تغییرات در رژیم

پرهیز از غذاهای تحریک‌کننده: برخی غذاها می‌توانند علائم IBS را تحریک کنند. حذف یا کاهش مصرف غذاهای چرب، سرخ‌کرده، لبنیات، کافئین، الکل، و غذاهای نفاخ مانند حبوبات و سبزیجات خام به بهبود علائم کمک می‌کند.
مصرف فیبر مناسب: در برخی افراد مصرف فیبر به بهبود علائم IBS کمک می‌کند، به ویژه اگر یبوست غالب باشد. اما در برخی دیگر، فیبر زیاد می‌تواند علائم را بدتر کند، بنابراین مصرف فیبر باید با دقت مدیریت شود.

مدیریت استرس و تکنیک‌های آرام‌سازی

استرس یکی از عوامل مهم در تشدید علائم IBS است، بنابراین کاهش استرس با استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی بسیار اهمیت دارد.
مدیتیشن و تمرینات تنفس عمیق: این تکنیک‌ها به کاهش تنش‌های عصبی و بهبود عملکرد روده کمک می‌کنند.
یوگا و تمرینات کششی: فعالیت‌های آرام‌بخش مانند یوگا می‌توانند علاوه بر بهبود سلامت فیزیکی، به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند.
رفتاردرمانی شناختی (CBT): این روش روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی که به افزایش علائم IBS منجر می‌شود، تغییر دهند.

درمان دارویی

ملین‌ها: در افرادی که بیشتر با یبوست دست و پنجه نرم می‌کنند، ملین‌ها می‌توانند به بهبود عملکرد روده کمک کنند.
داروهای ضد اسهال: در افرادی که اسهال غالب است، داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید ممکن است مؤثر باشند.
داروهای ضد اسپاسم: این داروها به کاهش اسپاسم‌های روده‌ای و درد شکم کمک می‌کنند.
داروهای ضد افسردگی: در برخی موارد، داروهای ضد افسردگی با دوز کم (مانند SSRI ها و TCA ها) برای کنترل درد شکمی و کاهش استرس تجویز می‌شوند. این داروها می‌توانند علائم IBS را در افرادی که علائم همراه با اضطراب یا افسردگی دارند، کاهش دهند.
پروبیوتیک‌ها: برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های مفید) می‌تواند به بهبود تعادل فلور روده و کاهش علائم IBS کمک کند.

رژیم غذایی نقش مهمی در مدیریت علائم سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) ایفا می‌کند. انتخاب غذاهای مناسب و اجتناب از مصرف مواد غذایی محرک می‌تواند به کاهش ناراحتی‌های گوارشی، نفخ، و تغییرات در اجابت مزاج کمک کند.

غذاهای مناسب

سبزیجات پخته‌شده: سبزیجات پخته، مانند هویج، کدو، و سیب‌زمینی، معمولاً بهتر از سبزیجات خام هضم می‌شوند و باعث کاهش نفخ می‌شوند.
میوه‌های کم فودمپ: موز، کیوی، توت‌فرنگی، و انگور میوه‌هایی با قندهای قابل هضم برای بیماران مبتلا به IBS هستند.
پروتئین‌های ساده: مرغ، بوقلمون، ماهی، و تخم‌مرغ از منابع پروتئینی با هضم آسان هستند که معمولاً علائم IBS را تحریک نمی‌کنند.
غلات بدون گلوتن: برنج، کینوا، و جو دوسر بدون گلوتن گزینه‌های مناسبی برای افراد حساس به گلوتن و مبتلایان به IBS هستند.
ماست حاوی پروبیوتیک: مصرف ماست‌هایی که حاوی پروبیوتیک هستند می‌تواند به بهبود تعادل باکتری‌های روده کمک کرده و علائم IBS را کاهش دهد.

غذاهای مضر و محرک

غذاهای حاوی فودمپ بالا: غذاهایی که حاوی قندهای فودمپ بالا هستند می‌توانند علائم را تشدید کنند. این غذاها شامل پیاز، سیر، سیب، گلابی، گندم، و حبوبات می‌شوند.
محصولات لبنی: به خصوص در افرادی که به لاکتوز حساسیت دارند، مصرف محصولات لبنی مانند شیر و پنیر می‌تواند علائم را بدتر کند.
غذاهای چرب: مصرف غذاهای چرب مانند غذاهای سرخ‌کرده، چیپس، و فست‌فودها می‌تواند باعث تشدید علائم IBS، به خصوص اسهال و نفخ شود.
نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار: نوشیدنی‌های گازدار مانند سودا و نوشابه، و نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و چای می‌توانند علائم IBS را تحریک کنند.
شیرینی‌های مصنوعی: شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول و مانیتول که در برخی آدامس‌ها و محصولات رژیمی وجود دارند، می‌توانند علائم را بدتر کنند.

اهمیت فیبر و هیدراتاسیون

فیبر محلول: مصرف فیبر محلول می‌تواند به بهبود حرکات روده و کاهش یبوست کمک کند. منابع فیبر محلول شامل جو دوسر، دانه چیا، سیب‌زمینی شیرین، و میوه‌هایی مانند پرتقال و موز است.
فیبر نامحلول: مصرف بیش از حد فیبر نامحلول مانند سبوس گندم ممکن است باعث تحریک روده و افزایش نفخ و اسهال در بیماران مبتلا به IBS شود. بنابراین، بهتر است مصرف این نوع فیبر در این بیماران محدود شود.
تنظیم فیبر: افزایش مصرف فیبر باید تدریجی باشد تا بدن به آن عادت کند و علائم مانند نفخ و گازهای روده‌ای تشدید نشوند.
هیدراتاسیون (آب‌رسانی) نیز از اهمیت بالایی در بهبود علائم این سندروم دارد:
مصرف آب کافی: نوشیدن آب به میزان کافی برای عملکرد مناسب دستگاه گوارش بسیار مهم است. مصرف روزانه 8 لیوان آب به بهبود هضم و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
اجتناب از نوشیدنی‌های محرک: نوشیدنی‌های حاوی الکل، کافئین و گازدار می‌توانند علائم IBS را تشدید کنند، بنابراین بهتر است از مصرف این نوشیدنی‌ها خودداری شود.

سندروم (IBS) یک اختلال مزمن اما قابل مدیریت است که با تغییرات در سبک زندگی، رژیم غذایی، و در صورت نیاز استفاده از داروها می‌توان علائم آن را بهبود بخشید. هرچند این بیماری درمان قطعی ندارد، اما بسیاری از بیماران با مراقبت‌های مناسب می‌توانند زندگی روزمره خود را بدون ناراحتی‌های شدید ادامه دهند. با آگاهی و مدیریت دقیق، افراد مبتلا به IBS می‌توانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری کنند. اگر شما هم قصد مشاوره از خانم دکتر ندا رئیسی فوق تخصص گوارش کودکان را دارید می توانید از طریق دکمه دریافت نوبت اقدام نمایید.